Uitsterfbeleid ligplaatsen Visreservaat
Op 6 juli 2023 werd door de Leidse gemeenteraad de motie: 'uitsterfbeleid voor ligplaatsen in het visreservaat' aangenomen.
Wat dit precies betekent lees je hier hieronder:
Waar ligt het?
- Havenwijk-Zuid is wijk 17 in de gemeente Leiden
- Het omvat de 7 grachtjes die begrensd worden door de Haven, Zijlsingel, Nieuwe Rijn en Herengracht.
- Die grote wateren/Singels horen niet tot het visreservaat, al worden ze net zo goed in de gaten gehouden: omdat water, vervuiling en dieren geen grenzen stellen, staat alles met elkaar in verbinding. Een olievlek in bijvoorbeeld de Passantenhaven heeft dan ook altijd effect op de waterkwaliteit in het reservaat.
Wat houdt het visreservaat in?
- Dat er in het gebied tussen Haven/Nieuwe Rijn en Herengracht/Zijlsingel structureel onderzocht wordt welke vissen en andere waterdieren er leven.
- Ook de waterplantenstand worden onderzocht, omdat die van groot belang zijn voor de visstand.
- Bovendien letten de bewoners extra goed op de waterkwaliteit: samen houden ze de grachten schoon en geven vervuilingen door aan de instanties.
- Lees hier meer.
Hoe werd het een visreservaat?
- Deze wijk bevat de meeste grachten en bruggetjes in de binnenstad.
- En tot ca. 2017 ook de minste bootjes per meter kademuur.
- De wateren zijn sinds 2009 door de bewoners - i.s.m. de gemeente, rederijen, sportvissers en met hulp van de Brandweer Hollands Midden - ontdaan van alle grofvuil dat op de bodem lag.
- Meerjarig onderzoek sinds 2010 heeft aangetoond dat de bootluwe en schone omstandigheden zorgden voor een gezonde visstand.
- Om dit in stand te houden werd in 2013 door Burgemeester en wethouders het besluit genomen om de wijk te bestempelen als eerste binnenstedelijk visreservaat van Leiden.
Wat wordt er onderzocht?
- Flora en fauna (planten en dieren) die leven in de stadsgrachten van Leiden. Lees hier meer.
- Zowel 'stadsvissen' (brasem, blankvoorn etc.) als exoten (krabben, kreeften en schildpadden) en beschermde soorten (rivierdonderpad, kleine modderkruiper en paling).
- Verder wordt uitgezocht hoeveel vissoorten op welke plekken de Leidse grachten als kraamkamer gebruiken
Kraamkamer voor 15 vissoorten
- Het aantal inheemse, exotische vis-, kreeft- en krabbensoorten dat zich hier voortplant is (vinden de bewoners) met 21 soorten aardig hoog!
- Van de 26 soorten vissen die in Leiden tot op heden geteld zijn, zijn enkele soorten slechts passanten (aal/paling; zolang ze nog groeien, bittervoorn, bot, drie- en tiendoornige stekelbaars, meerval en zeeprik).
- Kraamkamers hebben we in de onderwatervegetatie kunnen aantonen middels foto's en filmpjes van de volgende inheemse aquatische soorten:
- baars, blankvoorn, brasem, karper, kleine modderkruiper, kolblei, langneus steurgarnaal, pos, rietvoorn, rivierdonderpad (sinds 2020 niet meer aangetroffen), snoek, snoekbaars, vetje, winde, zeelt en zuiderzeekrabbetje.
- De volgende exoten planten zich ook graag voort in het visreservaat: Kaukasische dwerggrondel, Marmergrondel, Zwartbekgrondel, Gevlekte en Rode Amerikaanse rivierkreeft en Chinese wolhandkrab (i.c.m. Katwijk aan Zee).
Waarom minder ligplaatsen in het Visreservaat?
- Er lagen altijd al weinig boten in Havenwijk-Zuid: dat is precies de reden dat de waterplanten en bodem hier uitstekende omstandigheden vormden als kraamkamer voor vissen en watervogels.
- Het aantal wachtenden voor een ligplaats in de binnenstad loopt de afgelopen jaren steeds verder op.
- Door het opschonen van oude bootwrakken zijn er -ook in het visreservaat- nieuwe ligplaatsen vrijgekomen, waarbij de nieuwe vergunninghouders actiever varen dan hun voorgangers.
- Om deze voor de flora en fauna negatieve ontwikkeling een halt toe te roepen zijn door de raad vragen gesteld en is dit besluit genomen.
Wat is bootarm en wat is bootvrij?
- Bootarm: zo min mogelijk schroefbewegingen door zo min mogelijk ligplaatsen en een doorvaartverbod, uitgezonderd bestemmingsverkeer.
- Bootvrij: geen schroefbewegingen door opheffen van alle ligplaatsen en instellen van een totaal doorvaartverbod.
Gedeeld eigenaarschap: neuzen dezelfde kant op
- Meer blauw-groen in een versteende omgeving, dat wil de politiek graag.
- Meer soortenrijkdom (biodiversiteit), dat willen we allemaal.
- Gezond, helder water voor de deur, zonder afval en een rustige woonomgeving zijn voor mens en dier een belangrijke levensbehoefte.
- De afdelingen Duurzame Leefomgeving, Handhaving, Parkeren, markt en water én de bewoners gaan samen met de Adviseur Stadsgrachten bekijken welke stappen prioriteit hebben en gemakkelijk gezet kunnen worden, om langzamerhand tot minder ligplaatsen te komen.
- De effecten van minder boten kennen we al: zo was de status van het de flora en fauna onder water fenomenaal tot en met en 2017 (zie de foto).
- De bewoners zullen de effecten van het uitsterfbeleid blijven onderzoeken en daarover verslag uitbrengen aan de instanties.
Hoe gaat het uitsterfbeleid in zijn werk?
- In goed overleg met de booteigenaren, natuurlijk!
- Enkelen hebben aangegeven graag naar een logischer ligplaats (dichter bij huis) te willen verhuizen.
- Dankzij de uitspraak 'uitsterfbeleid' kan de afdeling Parkeren, markt en water dat nu behalve juridisch faciliteren ook aanmoedigen. (Bijvoorbeeld, omdat de Adviseur Stadsgrachten en stadsecologgen aangeven dat er teveel schade zal ontstaan aan het waterleven als specifieke boten daar blijven liggen.)
- Met eigenaars van ligplekken het verst achterin doodlopende grachtjes liggen, zal actief contact gezocht worden om ze een voorstel te doen te verhuizen naar een geschiktere locatie. Zo mogelijk zal die ligplaats ook dichter bij hun huis liggen, wat de verhuizing plezieriger maakt.
- Deze uitspraak is een pilot: zal het werken? Dat gaan we bijhouden en over een half jaar en een jaar evolueren.
- We hopen dat mensen, dieren en waterplanten er de vruchten van plukken!
Dit is óók een succesvol watervogelbroedgebied
- In deze wijk is het bewonersproject Kat uit de Gracht begonnen: klimtouwen hangen langs de kademuren om in het water gevallen huisdieren de kans te geven er weer uit te klimmen.
- Ook watertuinen en broednesten liggen volop in deze wijk.
- Er zijn steeds meer futen, meerkoeten en andere watervogels gespot die op exoten zoals kreeften en zwartbekgrondels jagen en zo onder de duim proberen te houden.
- Dat is heel positief voor de inheemse visstand en de biodiversiteit an sich: minder kreeften betekent minder vertroebeling van het water en daardoor beter zicht op al die 26 vissoorten die in Leiden al gespot zijn!
- Bovendien laten watervogels met wat ze vangen zien, hoe het gaat met de visstand in de wijk.
Meerjarig onderzoek toont schade aan onderwatervegetatie en helderheid aan
- De grachten worden al jaren steeds ondieper, door o.a. bladafval en stroming van sediment.
- Daarnaast worden boten groter, zwaarder en krijgen ze buitenboordmotoren met dieper liggende en krachtiger schroeven. Allemaal ten nadele van de wortelstokken van waterplanten en de zachte, modderige bodem (zie de foto hiernaast).
- Baggeren vanwege al dat bootverkeer is het laatste dat je wilt als natuuronderzoeker of bewoner: dan is ruim 7 jaar de complete beplanting onder water weg en zal het al die jaren een donkere, dode boel lijken.
- Als door minder in- en uitparkerend bootverkeer langs de ondiepe oevers gezorgd kan worden voor meer natuurlijke oevers, zal dat de visstand en gezondheid van het water ten goede komen. Denk aan minder muggen en exoten!
- Lees op de mediapagina meer over onze onderzoeken en bevindingen.
Negatieve effecten van zoveel boten
- Booteigenaren wonen in de meeste gevallen ver weg van hun ligplaats.
- Het wekelijks controleren van hun boot op (brandstof)lekkage, hozen, vandalisme e.a. zaken die voor vervuiling van het visreservaat kunnen zorgen, zijn daarmee een tijdrovende opgave.
- Het vol leggen van smalle grachten (bijv. de Zuidsingel) met aan weerszijden boten, zorgt bij twee-richtingenverkeer voor schade aan aangemeerde boten.
- De nog overgbleven pockets met waterplanten worden nóg verder kapot gevaren.
- Veel in- en uitvarend bootverkeer zorgt voor onrust onder de watervogels; zie het bovenstaande item watervogelbroedgebied.
- Tot slot is de aanblik van veel aangemeerde boten voor huursloepen vaak de aanleiding om op goed geluk doodlopende grachten in te varen. De bebording zoals hiernaast zien zij dankzij een slok op meestal over het hoofd.
- Dat zij daarbij aan het eind van het traject ofwel moeten keren, ofwel pingpongend achteruit terug moeten varen, levert een kapotte onderwaterwereld op, alsook frustratie en stress bij de pleziervaart, bewoners en waterdieren.
"Ik heb zó veel waterplanten in mijn schroef, doe daar wat aan!"
- Dat is natuurlijk de omgekeerde wereld ;-)
- De reden dat een aantal booteigenaren aan de bel trok bij de gemeente: "omdat er zó veel waterplanten lagen, dat ze er niet meer doorheen kwamen", was omdat zij een aanmeerplek in gebruik namen aan het eind van een bootarme, doodlopende gracht.
- Dat zijn kraamkamers vol waterplanten, waarvan vissen volop gebruik maken om te paaien, te schuilen en te jagen.
- Deze en andere signalen hebben er mede toe geleid dat er vragen zijn gesteld over de mogelijke schade aan flora, fauna en bodem door het toekennen van ligplaatsen in waterplantrijke, doodlopende grachtjes.
Waar vind ik de officiële uitspraak van de raad?
Ik ben van de pers, mag ik jullie interviewen?
- Dat is leuk, maar het komt op dit moment niet zo goed uit. Vanwege post-covid en het uitvoeren van diverse projecten wil de projectleider (Aaf Verkade) slechts beperkte media-aandacht.
- Ik verwijs je voor meer details graag naar de disclaimer en de FAQ-pagina.
- Zodra ik ruimte heb voor een interview en/of een fotoshoot, zet ik dat op deze pagina.
- Als je een (foto- of film-)reportage wil maken door mee te snorkelen in het onderzoeksgebied van de gemeente Leiden, verwijs ik je graag door naar samenwerkingspartner voorzitter Minke Vorstenborsch van duikvereniging LOV Calypso. Zij vertelt je er graag meer over.
- Voordat je me mailt voor een interview...
Ik stel de volgende voorwaarden aan het geven van een interview, omdat publicaties reflecteren op mijn professionaliteit en ze dus (feitelijk) correct moeten zijn:
- Zorg ervoor dat je de artikelen op de pagina in de media hebt gelezen, oftewel zorg ervoor dat je gedegen research hebt gedaan naar wát je me precies wil vragen.
- Kies een leuk onderwerp uit over mijn werk in en om de grachten, waarover je je publiek wil informeren en waarover nog niet eerder is gepubliceerd - ik heb veel (nieuwe) projecten lopen en weinig tijd.
- Ik wil de feitelijke onjuistheden in de draft kunnen aanpassen - dat kan ik in overleg binnen enkele uren doen.
- Een aparte fotograaf meesturen is niet nodig, ik zal in overleg zelf een geschikte foto aanleveren.
- Ik wil de drukproef graag nog zien vóórdat het artikel ter perse gaat, i.v.m. rectificering van foute bijschriften (door de eindredactie). Dit zal ons beiden meer geloofwaardigheid opleveren.
Een informatief filmpje over schade aan oevers en de bodem maakte Ernst Raaphorst:
