Watertuinen werken voor vis!

Beste lezer,

vandaag een hemelse dag (18 mei 2023) om te snorkelmonitoren: er lagen 4 zeelten te snoozen onder de watertuinen!

• Ik heb nog niet in het Smoelenboek kunnen zien of er bekenden tussen zitten, maar dat kan haast niet anders.
• Ik zag in elk geval een paar mooie littekens en scheuren in vinnen, die ik meen te herkennen.
• Laten we hopen dat Zeelten ook van zwartbekgrondels houden, want dat zijn de meest voorkomende dieren in dit traject; niet watervlooien, noch baars of aasgarnaal.
• Er zitten vele duizenden zwartbekken. Gelukkig kon ik twee nesten omkeren voor rovertjes als de baars (die peuzelen de eitjes op, zie foto hiernaast).
• En twee nesten nam ik mee naar huis, om uit te broeden in mijn aquarium. Daar train ik jonge snoekjes mee, zodat die exoten leren te herkennen en zien als voedselbron. Je kan niet vroeg genoeg beginnen urbane evolutie een handje te helpen!

Zoutkistenrouteplattegrond update

• Dankzij Madelene van den Berg, die de Zoutkistenroute onderzocht voor haar Natuurgidsenopleiding bij de IVN, hebben we een prachtige nieuwe plattegrond!
• Wist je dat we onze 'oude paling' opeens spotten in de wijk Nieuw Leyden?! Aan de Driemanschapskade, bij het fiets-/loopbruggetje. Zó leuk dat deze gerecycled is! De nieuwe aal (die van naam is veranderd, want een aal is levend en een paling is dood), staat als vanouds op de Herengracht/Zuidsingel/Kalvermarkt.

Kerstboom als Kunstrif in Binnenvestgracht

Recent is in de Binnevestgracht een kerstboom in het water gelegd, i.s.m. de
Gemeente Leiden en de Bloemenboot, onder de Laatste Brug bij de ingang van Begraafplaats Groenesteeg.

• De kerstboom van De Bloemenboot die de Beestenmarkt sierde is hierbij duurzaam gerecycled en kan als kunstrif gebruikt worden door de roofvissen baars, snoekbaars, snoek en door stekelbaarsjes.
• Hun eitjes worden namelijk steeds vaker opgegeten door de exotische marmergrondel, zwartbekgrondel en Amerikaanse rivierkreeften, terwijl het juist onze inheemse roofvissen zijn, die de exoten moeten wegvangen! We willen hun jongen daarom meer overlevings-kansen biedoen.
• Dit nieuwe en unieke bewonersproject zorgt hopelijk voor informatie over het beschermen van onze visstand, want we gaan weer zaklampvissen en snorkelen om te kijken wie zich tussen de dennentakken verstopt en zich voortplant.
• Lees hier de hele bewonersbrief (in PDF)
• en lees hier het krantenbericht (in JPG)

Fish-Tales (English)

'Onder water in Leiden' translates as Under water in Leiden.

NEWS! What's a Christmas tree doing in the canal?

• An "artificial reef" has been placed in the Binnenvestgracht, beneath the bridge at the cemetery Groenesteeg. It was the old X-mas tree from the Beestenmarkt, kindly donated to us by De Bloemenboot.
• It will provide shelter, food and ample space for native predatory fish to lay their eggs. Think: pike, zander, perch and sticklebacks.
• The past years we noticed that invasive species like the roundhead and tubenosed gobies liked to eat their eggs, because they're the first protein-rich food source after the winter.
• American Crayfish are decimating waterplants, therefore destroying sites for fish to cling their eggs on.
• It's a trial to see if the pine tree will deter exotic species (results unknown), for native species to lay their eggs and hide in without being disturbed by gobies and crayfish (positive results expected).
• It will last until June 2023 or even longer, if the results are satisfying. We'll be monitoring that closely!
• We'll be picking up the floating trash next to the reef with our XXL graspers, fishing nets and if necessary our clean-up kajak. 
• Here's the Dutch information leaflet about this project.
• P.s. we're trying with council and owners to get the two licensed boats another location to moor their vessels. This will prevent any more oil-spills. 
• The boat barrier/reef will also deter misinformed boats that wish to sail on through this part of the fish reservation (see below; Dutch only).

Wat houdt het visreservaat in?

• In het kader van de Nota Dierenwelzijn heeft de gemeenteraad in 2012 het college van B&W de wens meegegeven om een visreservaat in te stellen.
• Een visreservaat is NIET gelijk aan een hengelsportverbod; dat kan een deel uitmaken van het geheel, maar dat hoeft niet.
• Dit visreservaat ligt in een beperkt gebied, tussen Haven/Nieuwe Rijn en Herengracht/Zijlsingel waarin sinds 2013 de flora en fauna in de grachten gemonitord worden.
• Monitoring is tellen volgens bepaalde standaard regels, zodat betrouwbare gegevens worden verzameld. Er wordt door bewoners geteld, maar ook ruimen zij vervuiling in de grachtjes op. Denk aan drijfvuil en fietsen in het water.
• Zo nodig worden serieuze vervuilingen (olievlekken, gezonken bootjes e.d.) doorgegeven aan de instanties.
• Bootverkeer wordt d.m.v. bewegwijzering gewezen op het grote aantal doodlopende grachten in het visreservaat, zodat de onderwaternatuur niet verstoord wordt door onnodig kerende pleziervaart.
• Verstorende factoren voor planten en dieren worden op deze manier zoveel mogelijk voorkomen, waardoor het tellen gemakkelijker gaat en de gegevens betrouwbaarder zijn voor de database.
• Ook de waterplanten worden geteld, omdat die van groot belang zijn voor de visstand.
• De database met telgegevens wordt gedeeld met diverse instanties.

Lees meer ...

Waarom een visreservaat?

• Omdat onduidelijk is welke en hoeveel (beschermde) vissoorten er in de Havenwijk leven en zich er voortplanten. Beschermende en beheersmaatregelen kunnen alleen getroffen worden als over de visstand meer bekend is.
• Het visreservaat wil graag 'rust' garanderen voor de onderzoeksobjecten (de vissen) waardoor onderzoek met zo min mogelijk storende factoren in het betreffende gebied mogelijk is.
• Rust is er al in de meeste wateren in het gebied, doordat weinig boten in die buurt komen; dat komt bv. door de doodlopende grachtjes. Vissen kunnen zich daarin terugtrekken.
• Verstorende factoren zoals vervuiling worden zoveel mogelijk in kaart gebracht en weggehaald door de bewoners i.s.m. de gemeentereiniging.
• Verstoring anno 2019 komt vnl. door sliblozingen van de Meelfabriek in omliggende wateren en zwemmende honden in de Ankerparksloot.
• Hieronder een foto van de beschermde rivierdonderpad, die na zes jaar monitoren sterk achteruit is gegaan. Mede door de opkomst van exoten en (lokale) vervuiling.
• Ook de beschermde paling en kleine modderkruiper komen voor in de wijk.

Waar ligt het onderzoeksgebied?

• In Havenwijk-Zuid, zie het kaartje.
• Het gaat om een beperkt aantal (7) kleine grachtjes, waarvan de meeste doodlopend en bootluw zijn (groen gearceerd).

Wie doen er aan vissenmonitoring?

• Het vissenmonitoringsproject wordt geleid door Aaf Verkade, bewoonster van Havenwijk-Zuid, projectleider Vissenmonitoring bij de KNNV afdeling Leiden e.o. en Adviseur stadsgrachten.
• Voor het betrekken van alle bewoners bij het project in de wijk, won ze in december 2015 de landelijke Passieprijs. Wijkbewoners Nick en Denzell ontvingen een jeugdlintje in 2015 en Nick ook een Woudlopersmedaille.
• Aaf heeft in 2016 de opdracht gekregen het vissenmonitoringsonderzoek uit te breiden naar de rest van de stade. (In deze wijken zullen vooralsnog geen visreservaten komen.)
• Ze geeft training aan wijkgenoten en geïnteresseerden, om op verantwoorde (wetenschappelijke) wijze aan gegevens te komen. Daarin wordt zij bijgestaan en gecoached door onderzoekers van verschillende instanties die eerder genoemd zijn.
• De telgegevens worden ingevoerd in een speciale invoerportal (telmee.nl) en de resultaten worden gedeeld met de instanties.

Wat wordt er onderzocht?

• Denk aan soorten vissen die in de wijk voorkomen, in welke aantallen, herkenbare individuen, grootte (of lengte) van de individuen, territoria e.d.
• Ook zal worden onderzocht welke van deze soorten welke grachtjes in dit gebied gebruiken om zich voort te planten (kuit te schieten).
• Bovendien is het belangrijk om te onderzoeken wáár bepaalde vissen graag zwemmen en hoe ze gebruik maken van de verschillende soorten waterplanten.
• Verder worden exoten (kreeften, krabben, schildpadden en grondels) geteld en beschermde soorten specifiek in de gaten gehouden.
• De marmergrondel en zwartbekgrondel zijn grote concurrenten van de inheemse rivierdonderpad en rukken de laatste jaren steeds verder op in Leiden.
• Overige onderzoeksdoelen worden bepaald met de instanties, zoals kreeftenvraat aan oevers en kademuren.

Lees meer ...

Hoe gaat dat in zijn werk?

• Alle deelnemers aan het Project Vissenmonitoring (monitors, signaleerders en projectleiders) lopen geregeld langs de kant en tellen zo de vissen per traject (locatie) in het gebied.
• Dit gebeurt zowel overdag als 's avonds (het zgn. zaklampvissen).
• Deze manier van monitoring kan het gehele jaar door, mits het grachtenwater niet te troebel is.
• De gemeente heeft aan Aaf Verkade speciale toestemming gegeven voor het snorkelend monitoren. Dit gebeurt overwegend van april-oktober in voornamelijk bootluw gebied (met duidelijk zichtbare duikboei).
• Verder wordt gebruik gemaakt van de methode electrovissen (door een beroepsvisser) voorafgaand aan baggerwerkzaamheden. En ook de in het onderzoeksgebied woonachtige sportvissers (die een lokale ontheffing hebben) geven hun vangsten door aan de projectleider.
• Opgevist drijf- en grofvuil wordt steevast gecontroleerd op dierenleven; vaak zitten er grondels en kreeften in.
Zo wordt al sinds 2013 op 9 manieren data verzameld over de visstand in het onderzoeksgebied.

Lees meer ...

Gebeurt dit allemaal wel in goed overleg? Met wie dan?

• Het project Vissenmonitoring valt onder de KNNV afdeling Leiden e.o. De data wordt volgens de richtlijnen van de KNNV en de NDFF (nationale databank voor flora en fauna) vergaard.
• Het Project en de doelstellingen zijn uitgebreid besproken met de Hengelaarsbond voor Leiden e.o., de gemeente Leiden en de lokale sportvissers.
• Veel instanties en personen die direct of indirect bij het project Vissenmonitoring betrokken zijn, adviseren volop. Denk aan het Hoogheemraadschap van Rijnland, Stichting EIS (kreeftenonderzoek), Stichting Ravon en sportvissers uit Havenwijk-Zuid.
• Begin 2013 zijn de gemeente Leiden en het Project Vissenmonitoring geadviseerd door vertegenwoordigers van de Hengelaarsbond voor Leiden e.o. en Sportvisserij Nederland, over gezamenlijke onderzoeksdoelen en eindresultaten en hoe die het beste met elkaars hulp te behalen zijn.
• Sinds 2014 zijn de sportvissers woonachtig in Havenwijk-Zuid actief betrokken geraakt bij het onderzoek en hebben veel informatie en data aangeleverd. Zo is ontdekt dat 'kunstriffen' (dieper gelegen grofvuil met sponzen en mosselaangroei) van net zulkt groot belang zijn voor de groei van de visstand als waterplanten.

Hoe lang duurt het project?

• Het onderzoek is in 2013 gestart.
• Vanwege het succes is eind 2015 besloten dat het Project Vissenmonitoring nog enkele jaren wordt voortgezet
• Er worden namelijk nog steeds nieuwe soorten ontdekt, bijzondere vondsten gedaan, er komt veel animo vanuit steeds meer wijken en de instanties zijn ook laaiend enthousiast.
• Een andere belangrijke reden om met project door te gaan, is omdat pas na meerdere jaren trends in de visstand kunnen worden aangetoond.
• Monitoring, excursies (zowel overdag als 's avonds, langs de kant, snorkelend en m.b.v. de doorzichtige kano) gaan daarom door, in elk geval zolang er voldoende financiele steun voor kan worden gevonden.
• Er zal speciale aandacht besteed worden aan de drie bijzondere vissoorten in de Havenwijk en het oprukken van de exotische (en ongewenste) soorten als de rivierkreeften, wolhandkrabben en grondels. Hiervoor is speciale subsidie gekomen vanuit Stichting RAVON.

Op welke manier doet Onder water in Leiden aan voorlichting?

• Het Project Vissenmonitoring geeft geregeld presentaties over het rijke onderwaterleven in de Leidse grachten.
• De prijswinnende (foto-)tentoonstelling (Blik) Onder water in Leiden wordt een aantal keren per jaar getoond op nieuwe locaties in Leiden.
• Er worden sinds 2014 regelmatig vissenmonitoringsexcursies met experts van Stichting RAVON georganiseerd , waaraan iedereen kan meedoen. Zie daarvoor de activiteitenkalender
• Er wordt na snorkelmonitoring in het onderzoeksgebied geregeld voorlichting gegeven aan omstanders, zoals bij Speeltuin de Doorbraak.
• Sinds 2014 helpen de snorkelaars (en duikers) van de Leidse Onderwatersportvereniging Calypso mee aan het onderzoek. Dit doen ze ook door mensen mee te nemen in de gracht en op een veilige manier kennis te laten maken met het onderwaterleven. Calypso draagt net als OWL uit hoe belangrijk het schoonhouden van de grachten is. (Zij hebben hiervoor ook speciale gemeentelijke toestemming.)
• Ook via deze website, Twitter en Facebook bereikt het Project Vissenmonitoring veel mensen.
• Bovendien wordt tijdens het vissenmonitoren vanaf de kant altijd tekst en uitleg gegeven aan wijkgenoten en passanten. Zij lopen vaak een stuk mee om te kijken en te leren van de (veelal onbekende) stadsnatuur in de grachten.
• Projectleider Vissenmonitoring Aaf Verkade heeft al velen van hen geïnspireerd om signaleerder of monitor te worden. Mede daardoor wonnen deelnemers aan het project o.a. de Passieprijs, de Gouden Zwaluw. .
• Er zijn kinderen uit de wijk die hun spreekbeurt houden over de vissen en andere 'beestjes' in de grachten voor hun deur. Twee van hen wonnen Jeugdlintjes en een Woudlopersmedaille in 2015.
• De onderzoekers van het Project Vissenmonitoring leren zélf bij, door mee te kijken met bijvoorbeeld de sportvissers in de wijk. Zowel in de Havenwijk als daarbuiten.
• Ook (amateur)biologen van de KNNV en IVN hebben volop ervaring die zij graag delen tijdens lezingen en excursies, dus de vissen- en waterplantenkennis wordt door OWL zo goed mogelijk uitgebreid en bijgehouden.
• Verder zijn er dankzij fondsen gratis voorlichtingsfolders en het 'kaartje met een staartje' beschikbaar: de ansichtkaart in de zeeltvorm, die geïnteresseerden meer over de stadsgrachten vertellen en wijzen op de diverse websites en social media.

Lees meer ...

Ik heb een vraag of tip

• Er is een pagina 'Frequently Asked Questions', daar kunt u kijken of het antwoord op uw vraag erbij staat.
• Als het antwoord op uw vraag niet op deze website staat, kunt u mailen naar info@onderwaterinleiden.nl. Uw vraag wordt (zo mogelijk) binnen drie werkdagen beantwoord.
• Heeft u een tip om bijvoorbeeld een onderzoeksvraag toe te voegen aan de lijst, mail hem ons vooral toe. Dat kan via hetzelfde emailadres

Kan ik jullie ook bellen?

• Nee.
• per e-mail is de projectleider en adviseur stadsgrachten uitstekend bereikbaar.info@onderwaterinleiden.nl

Lees meer ...

Recap of our project

• 'Under water in Leiden' is a unique project in the Netherlands, started by locals in 2011. Locals became interested in the life under the surface after the city-canals got cleaner and clearer.
• This clarity (and growing abundance of wildlife) was mainly due to well-planned maintenance of the waterways within the city and surrounding areas.
• The project 'Monitoring of Fish', encompasses the checking and counting of wildlife in the canals and is since 2013 an official biodiversity project.

Lees meer

Nieuwsbrief 69 & 70, kreeftenspecial en karperredding

• Een deel van deze nieuwsbrief is op 16 december als #69 verstuurd naar de Donateurs van OWL
• In nummer #70 staan behalve de kreeftenspecial nog wat extra verse nieuwtjes, want er is never a dull moment in het Leidse stadswater!
• Zoals de reddingsactie van bevriezende karpers in Park Kweeklust (de Mors), uitgevoerd door Karpervisser Richard Boon en zijn collega-sportvissers op zondag 18 december.

Verder in deze kreeftenspecial:

• De lab-uitslagen van Rivierkreeft Fluffy
• Europese vs Amerikaanse rivierkreeft
• Paling van de kaart en Aal op de kaart
• De rivierkreeften gaan niet meer weg
• Is er markt voor rivierkreeftvisserij?
• Postzegels Sjakie: nu nog 2022 tarief
• Crawfishfarmers weten er wel raad mee!
• Nu wij nog: Recept Lobster Rolls van Miljuschka
• Een dijk van een doorbraak door kreeften in Reeuwijk?
• Pilot Kreeftenvangst Polderpark Cronesteyn

• Lees hier de hele nieuwsbrief inclusief mooie kleurenfoto's

Nieuwsbrief 68: Aal, vliegende vissen en Fluffy bewondert onderzoekslabs

In deze nieuwsbrief o.a.: 

• Morgen, woe 16 nov NPO 1: Onder water in Nederland!
• Aal of Paling is het beschermen waard
• Waarom zeezoogdieren opduiken bij OWL
• Over de Beekprik 
• Rivierkreeft Fluffy bewondert LUMC en Naturalis
• Onze jongste onderzoekers!
• Hortus Alkmaar heeft 'vliegende vissen'
• Er zijn nog maar een paar postzegels over van Sjakie en Alf. Wees er snel bij!

De hele nieuwsbrief inclusief mooie kleurenplaatjes lees je hier.

Let op! Donateurs van OWL ontvangen als eersten de lab-uitslagen van rivierkreeft Fluffy, die momenteel wordt onderzocht in het LUMC en Naturalis!

• De schimmels, gisten en bacteriën waarop de klokdiertjes leven worden onderzocht door de afd. medische microbiologie, KML, LUMC
• Het DNA van de bijrijders wordt onderzocht door Hannco Bakker, voor het project ARISE van Naturalis

De postzegels van Sjakie zijn tijdelijk uitverkocht, u kunt Alf de Zeeprik nog wel bestellen.

Kreeft Fluffy en zijn bijrijders

• Op 31 oktober 2022 ontvingen we een levende rode Amerikaanse riviekreeft uit Oud Ade
• Na schoonspoelen onder de kraan bleek de grijs-witte aanslag niet weg te zijn
• In het aquarium kwam de begroeiing 'Fluffy' geheel tot zijn recht! 
• Een zoektocht naar wat de 'fluff' kon zijn volgde op Twitter

Axel van het Project Baseline Haarlemmermeerse bosplas reageerde direct en kwam langs met zijn microscoop

• Hij signaleerde klokdiertjes (ciliata). Maar welke soort? 
• De boeken die hij bij zich had waren machtig interessant
• Klokdiertjes groeien op bacteriën (en soms ook op schimmels), dus die had Fluffy sowieso
• De waterkwaliteit heeft te maken met de aanwezigheid van klokdiertjes in een waterpartij

Via Twitter ontmoetten we een aantal onderzoekers, waaronder van Naturalis

• Monsters/samples van DNA, bacteriën, schimmels en gisten zijn genomen!
• We verwachten de uitslag in december

Nieuwsbrief 67: Zeesterren, rondleidingen stadsgrachten en mosseltransplantatie

In deze nieuwsbrief o.a. de volgende onderwerpen:

• Zeesterren duiken op in Zeesluis IJmuiden en Noordzeekanaal
• Rondleiding aquaria en stadsgrachten op aanvraag
• Smoelenboek geeft identiteit Orca Cadzand prijs
• Update Forellenzwembad
• Koolstoffilter Rijnland vermindert medicijnresten in water
• Assisteer bij de determinatie van bijvangsten
• Tekentalenten: zet er vissen bij!
• Eerste mosseltransplantatie is een feit

Lees hier de hele digitale nieuwsbrief en bezie daarin alle mooie foto's en illustraties

Mis geen vis en abonneer je op onze nieuwsbrief!