Foto's

  • Havenwijk-Zuid

    Sinds 2013 vindt hier dagelijks vissenmonitoringsonderzoek plaats door de bewoners: wat (en wie) zien ze zwemmen, kadavers worden opgevist en zelfs na zonsondergang mag er bij hoge uitzondering gesnorkelmonitord worden door projectleider Aaf.

    Lees meer ...

  • Avondsnorkelen (met speciale toestemming)

    In 2020 heeft Aaf speciale toestemming gekregen om na zonsondergang snorkelend te onderzoeken welke vissoorten er uit hun schuilplaatsen tevoorschijn komen. Vooral de exoten laten zich veel zien!

    Lees meer ...

  • Leidse Hout (Houtkwartier)

    In augustus 2020 bezocht de Zomerschool van JES Rijnland en het Boerhaave museum met twee klassen de Leidse Hout. Aaf gaf vanuit de vijver uitleg over het waterleven en wat er wel en niet in thuis hoort.

    Lees meer ...

  • Zoetwaterspons

    Nu ook Leidse sponzen in beeld gebracht, groeiend op kunstriffen, mosselbanken en aan kademuren

    Lees meer ...

Films

Visonderzoek

  • De aal

    In 2015 kreeg Aaf jonge aaltjes voor het educatief centrum. Inmiddels zijn ze flink gegroeid en vangen exoten, zoals marmer- en zwartbekgrondels en kreeften. Zijn ze in het wild ook al overgegaan op deze voedselbronnen?

    Lees meer ...

  • Amerikaanse rivierkreeften

    Graven ze hun gangen ook in kademuren? Met hoeveel zijn ze? Werkt snorkelend wegvangen? Sinds 2013 proberen we antwoord op deze vragen te vinden.

    Lees meer ...

  • Rivierdonderpaddenhotels

    Deze inheemse grondels leven achter oude beschoeiing: vernieuw je die, dan heb je een zorgplicht. Samen met de gemeente ontwikkelde OWL de 'r-hotels'

    Lees meer ...

  • Schildpadden in de gracht

    Soms met aquarium(planten) en al uitgezet: dat is zowel voor de dieren zelf als de stadsnatuur niet goed. Samen met RAVON onderzoeken we de populatiegrootte in Leiden.

    Lees meer ...

  • Zeelt-dubbeltelling in het Smoelenboek?

    Al jarenlang volgt Aaf snorkelend de zeeltenpopulatie op de voet. Het Smoelenboek leek echter een dubbeltelling te hebben.

    Lees meer ...

  • Dode dieren, minstens zo interessant

    Is het de enige in de wijk? Of de zoveelste? Heerst er een ziekte? Is het water te warm geworden? Jarenlang bijhouden van deze data levert veel informatie op voor de instanties.

    Lees meer ...

Vissenmonitoringsonderzoek

zeelt-65 Bami met voornsHet is ongelooflijk wat er in de afgelopen jaren al ontdekt is in de Leidse grachten

Download hier de folder

  • Steeds meer exoten en steeds minder fietsen en ander afval.
  • Bewoners, instanties en ook de media zijn dolenthousiast na het zien van de mooie onderwaterbeelden op deze website.
  • Daarom bestudeert Onder water in Leiden, geadviseerd door de lokale KNNV-afdeling en andere instanties het onderwaterleven inmiddels in veel meer wateren in de stad.
  • Projectleider Aaf Verkade mag dit met speciale toestemming ook snorkelend doen.

Biodiverse onderwaterwereld: een schatkamer aan informatie

Wat we nu al weten

  • Uit de waarnemingen van 2010 tot en met 2024 is gebleken, dat er minimaal 26 verschillende vissoorten en vier kreeft- en krabbensoorten zijn aangetroffen.
  • En de aal, rivierdonderpad (inmiddels lokaal uitgestorven), de kleine modderkruiper en zeeprik horen bij de meest bijzondere en waardevolle vissoorten in de stad
  • In mei 2015 werd twee keer de bot gespot (een zoet-/zoutwatersoort, dus geen dwaalgast)
  • Bovendien zijn er vier soorten moerasschildpadden gezien en gefotografeerd, waaronder ook kruisingen
  • Lees hier het artikel in Natura (van de KNNV) dat over ons onderzoek verscheen in juni 2017

victoria wolhandkrab hoornblad
IMG-20190404-WA
jul2017 10a toverstokje
onderwaterinleiden pike city-canal sunlight
groep-karpers whalewatching
rivierdonderpad leiden danielsiepman
onderwaterinleiden meerkoet dood-snoekje
jun2019 10a schildpad geelbuik
onderwaterinleiden de-doorbraak schildpad nagellak

Waar we ons verder in willen verdiepen

  • Een van de lettersierschildpadden in Leiden, snorkelend gekiektZijn er nog rivierdonderpadden over in de stadswateren, na de influx van alle exotische grondels en kreeften?
  • Zijn er nog méér exotische vissoorten in Leiden, dan de reeds ontdekte marmer-, zwartbek- en Kaukasiche dwerggrondels?
  • Zwemmen de meervallen steeds dieper de stad in (ja!)
  • Zitten er nog meer beschermde soorten uit de Natuurwet bij (grote modderkruiper, bittervoorn (ja!) e.a.)?
  • Zitten de gevlekte en rode Amerikaanse rivierkreeft en Chinese wolhandkrab overal in Leiden?
  • Hoeveel schildpadden telt elk 'afgesloten' watergebied? Zijn het er meer dan drie,  leggen ze al eieren? We doen dit voor onze onderzoekspartner stichting RAVON

Onderzoeksvragen en antwoorden

Hoeveel van de ontdekte soorten maken van het visreservaat gebruik om er te paaien?

Hoeveel van de ontdekte soorten maken van het visreservaat gebruik om er te paaien?
Antwoord: De huidige cijfers geven aan: ten minste 13 soorten:
  • baars
  • blankvoorn
  • brasem
  • karper (in elk geval om er te amoureuze banden te smeden)
  • marmergrondel
  • rivierdonderpad
  • rietvoorn
  • snoek
  • zeelt
  • zwartbekgrondel
  • en de gevlekte en rode Amerikaanse rivierkreeft

Waarom een Smoelenboek van herkenbare vissen?

Waarom een Smoelenboek van herkenbare vissen?
Veel verschillende grote vissen én de kleinere rivierdonderpad worden al individueel herkend door de onderzoekers. Antwoord:
  • Dit biedt mogelijkheden om diverse zaken nader te bestuderen, zoals:
  • De interactie met soortgenoten (denk aan het groepsdier zeelt).
  • De territoriumgrootte per dier (denk aan de solitaire snoek).
  • Wondheling (na bijvoorbeeld een gevecht).
  • Bewoners boven water krijgen eerder 'een band' met de bewoners onder water als ze die ook werkelijk op individueel niveau leren kennen. Vaak gaan ze dan nóg beter voor hun eigen leefomgeving zorgen en daarmee ook voor het 'huis van de vis'.
Kijk voor de bij de onderzoekers 'bekende vissen' op de pagina Smoelenboek.

Waar heeft het succesvol terugzien van individuele vissen mee te maken?

Waar heeft het succesvol terugzien van individuele vissen mee te maken?
Antwoord:
  • Met de natuurlijke verspreiding in de stad, doordat alle waterwegen in verbinding staan met elkaar.
  • Het feit of de soort territoriumgericht is (zoals zeelt - zoals naar alle waarschijnljikheid uit het vissenmonitoringsonderzoek in Havenwijk-Zuid blijkt)
  • Of verstoring (door bijvoorbeeld bouwwerkzaamheden en kademuurrenovatie) in het onderzoeksgebied plaatsvinden
  • En uiteraard ook met het aantal (snorkel-)monitoringsrondes. In sommige jaren zijn dat er 25 in de wijk, andere jaren meer dan 50.

Kan de populatiegrootte per diersoort vastgesteld worden m.b.v het Smoelenboek?

Kan de populatiegrootte per diersoort vastgesteld worden m.b.v het Smoelenboek?
  • ...en zo ja, nemen de populaties dan in grootte toe of af?
  • Daarvoor is meerjarig onderzoek nodig, ten minste vijf jaar.
  • Voor de rivierdonderpadden (zie tekening hierboven) geldt dat ze zeer sterk in aantal afnemen, op alle onderzoekslocaties. Oorzaken: o.a. verstoring door vervuiling (bouwwerkzaamheden en zwemmende honden in voorheen heldere slootjes), predatie door de invasieve exoten zwartbekgrondel en rivierkreeft en concurrentie om schuil- en voortplantingsplekken (marmergrondel, zwartbekgrondel).

Lees meer ...

Wat kunnen de oorzaken zijn van een geslonken populatie?

Wat kunnen de oorzaken zijn van een geslonken populatie?
Te denken valt aan:
  • Natuurlijke oorzaken zoals ziekte, extreme watertemperaturen (zuurstofgebrek) en kroosvorming (zuurstofgebrek)
  • Menselijke factoren, zoals vangst zonder terug te zetten, vergeten het water voldoende door te laten stromen bij (bagger-)werkzaamheden (zuurstofgebrek), uitheemse soorten uit te zetten die ofwel prederen op inheemse soorten dan wel nieuwe ziekten bij zich dragen.
  • Deze lijst is verre van compleet, maar het geeft je een indruk hoe divers de oorzaken kunnen zijn van een afname van populaties.
  • Meerjarig wetenschappelijk onderzoek, waarbij verschillende partijen samenwerken en maatregelen treffen, kunnen de de populaties wellicht weer een beetje vooruit helpen.

Heeft de watertemperatuur invloed op de komst van karpers naar de wijk?

Heeft de watertemperatuur invloed op de komst van karpers naar de wijk?
Zo ja, wat is die kritieke temperatuur dan? (Dit zou kunnen samenhangen met warmere paaiwateren buiten de wijk.) Mogelijk antwoord:
  • de watertemperatuur heeft in elk geval ook invloed op de komst van de karpers naar het onderzoeksgebied.
  • In 2013 waren ze 10 weken later dan in 2012, mogelijk vanwege het lange, koude voorjaar.
  • In 2014 zagen we er begin april (vroeg in het jaar) en medio oktober ('laat' in het jaar) nog eentje zwemmen.
  • In 2015 werd de eerste pas op 20 juli gespot.
  • In 2019 waren ze op 3 en 4 juni reuze actief, met ten minste 8 individuen. De watertemperatuur was toen iets meer dan 20 graden om 06 uur 's morgens. Ze waren na 4 juni weer vertrokken naar ondiepere wateren, om daar hun eieren af te zetten. N.a.w. heeft de opwarming van het klimaat en daarmee het grachtenwater invloed op de komst van de dieren naar onze wijk voor paairituelen.

Waarom zijn er zo weinig zeelten geteld in 2012?

Waarom zijn er zo weinig zeelten geteld in 2012?
Het aantal waarnemingen was op één hand te tellen, i.t.t. de tientallen waarnemingen in 2011.
  • Mogelijk antwoord: In 2013 is met hulp van sportvisser en vissenmonitor Denzell een speciale paaiplek ontdekt in de wijk, waar zich veel individuen ophouden als het water warmer is dan 23 graden.
  • Daar werd nog niet eerder snorkelend gemonitord, vandaar wellicht het lage aantal waarnemingen in 2012.
  • En inderdaad: in de jaren erna wordt er 's zomers volop zeelt gezien, waaronder veel bekende individuen!
  • Zie daarvoor ook het Smoelenboek.

Zijn er elk jaar evenveel Chinese wolhandkrabben?

Zijn er elk jaar evenveel Chinese wolhandkrabben?
  • In 2010 zijn ze volop gezien, in 2011 en 2012 geen enkel exemplaar, ook geen dode.
  • Gelukkig zijn er in 2013, 2014 en 2015 weer enkele gespot, zowel levende als dode.
Hieronder het antwoord van Hans Adema van het Natuur Informatie Centrum bij Naturalis:
  • "Wolhandkrabben zijn trekkers. Ze gaan als jonge krab vanuit zee naar de bovenloop van rivieren en trekken als volwassen krab in september en oktober weer naar zee om te paren, eieren te leggen en na het uitkomen van de larven te sterven.
  • de Chinese wolhandkrab (2011)Het ene jaar zijn er meer dan het andere, daar zit een vreemde, nog niet verklaarde cyclus van 25 jaar in.
  • Van heel algemeen, zeg maar een plaag vormend, tot zo goed als uitgestorven!
  • In het land van herkomst erkent men deze cyclus nog niet en daardoor worden ze in rivieren van de Mekong met uitsterven bedreigd omdat ze ook in arme jaren gevist worden!"
Zie de pagina kreeftachtigen voor meer informatie.

Lees meer ...

Hoe zit dat met het komen en gaan van snoeken in het onderzoeksgebied?

Hoe zit dat met het komen en gaan van snoeken in het onderzoeksgebied?
Ofwel: Vertrekken de snoeken uit het visreservaat om elders te paaien, of komen hun partners hier juist heen omdat er voldoende waterplanten zijn om de eitjes in te leggen?
    Antwoord 1:
  • In 2013 zijn maar weinig individueel herkende snoeken uit 2010-2012 teruggezien, en al helemaal niet op hun 'vaste locaties' uit 2012.
  • In 2014 vonden we één bekende snoek (Snoek-11) dood terug in de wijk.
  • Antwoord 2: Anno 2015 lijkt het er sterk op dat de meeste volwassen snoeken (beide seksen) vertrekken uit de wijk voor de paai. Ze komen daarna wel weer terug, maar moeten dan opnieuw territorium vinden en verdedigen.
  • Verwondingen zijn dan ook vaak zichtbaar in april-mei. Dat maakt wel weer, ze duidelijker individueel herkenbaar zijn, zolang de wonden nog niet zijn geheeld!
  • We hebben gezien dat (erg) jonge snoekjes in het visreservaat de beschutting van de waterplanten gebruiken om zich te verschuilen voor m.n. elkaar (snoeken zijn rovers, die elkaar ook wel opeten). Maar of ze in de wijk geboren zijn of ernaartoe trekken nadat ze geboren zijn buíten de wijk, dat kan allebei.

Waarom worden er in het voorjaar vaak meerdere dode (grote) snoeken gevonden?

Waarom worden er in het voorjaar vaak meerdere dode (grote) snoeken gevonden?
  • Er zijn in 2013 binnen korte tijd vijf grote volwassen snoeken dood gevonden in/nabij het onderzoeksgebied.
  • Ook in 2014 vonden we in april/mei een aantal grote dode snoeken, maar gelukkig niet zoveel als het jaar ervoor.
  • Datzelfde geldt voor 2016 en 2018.
Antwoord:
  • Het zijn in de meeste gevallen vrouwelijke dieren.
  • Die gaan al vroeg in het jaar paaien. Ze leggen dan miljoenen eitjes en dat kost veel energie. Als er vanwege de winterperiode weinig prooivis rondzwemt, kunnen ze het energieverlies door het afpaaien en koude water niet meer aan en sterven ze.

Antwoordvis: de futen vingen een ....

De titel zegt u waarschijnlijk niet veel, dus hier komt de uitleg!

  • Een 'vraagvis' is een vis die nog niet op naam gebracht is.
  • Er kijkt een specialist naar de beelden en het wachten is op zijn antwoord. (Het antwoord staat onderaan de foto's.)
  • De watervogelmethode is een van een dozijn telmethodes die we in het visreservaat gebruiken om de visstand in kaart te brengen.
  • Zo zijn er bijvoorbeeld ook nog het snorkelen, zaklampvissen en drijfvuilvissen met schepnet (waar vaak bijvangsten in zitten).
  • Aaf maakte een serie screenshots waarbij de vis het duidelijkst is te zien:

Compilatie vraagvisfoto, uit het filmpje van Nico Schwering

  • Het filmpje staat hieronder

De vraagvis is: de pos! (Gymnocephalus cernua), hieronder enkele hints:

  • 2 rugvinnen
  • Stekelige rugvin en ook stekelige 'wangen', die zijn uitgezet
  • Lichtbruine kleur met iets donkerder vlekjes
  • Groot oog
  • Gevorkte staart
  • Veel voorkomende vis in het visreservaat (in de Top 5, samen met de zwartbekgrondel, baars, marmergrondel en rietvoorn)

We vissen het (er) samen uit!

Test hier je kennis met de quizzes over vissen en de aanpak van zwerfafval

Zaklampvissen

Zaklampvissen

Leer zonder nat te worden deze sprekende of bijzondere vissoorten vanaf de kant te herkennen

Vis het (er) uit!

Vissen beginners

Vissen beginners

Zo'n lange boomstam, dat is een snoek. Met ezelsbruggetjes leer je vissen beter herkennen

Vis het (er) uit!

Vissen gevorderden

Vissen gevorderden

Jij ziet natuurlijk direct welke vis deze buren spotten! Daarom hier nog meer pittige foto's en vragen

Vis het (er) uit!

Volle prullenbak? Meeuwen aan de haal met een vuilniszak? Een berg drijfvuil voor het stadhuis?

  • Hieronder laten we je zien dat je op een simpele manier zelf een steentje kan bijdragen aan een schonere leefomgeving. Kies een niveau dat bij je past of dat je uitdaagt om bij te leren. Also in English: see the trashure quiz

Zwerfafval algemeen

Zwerfafval algemeen

Algemene vragen en nuttige antwoorden om zwerfafval in en om de grachten samen aan te pakken

Vis het (er) uit!

Zwerfafval beginners

Zwerfafval beginners

Je krijgt spelenderwijs meer tips & tricks om het zwerfafval in Leiden samen te verminderen én te voorkomen

Vis het (er) uit!

Zwerfafval gevorderden

Zwerfafval gevorderden

Ruim je al jaren zwerfafval op? Tóch zul je van deze vragen en antwoorden af en toe raar opkijken!

Vis het (er) uit!

Trashure quiz

Trashure quiz

How to minimize trash in our beautiful canals by contacting local authorities

Vis het (er) uit!

  • Erger je niet langer, maar ga ten strijde met je eigen containerpas, knijper en mobieltje, waarbij je de stad verlost van zwerf- en drijfvuil. Het voelt goed en je hebt vast en zeker aanspraak!
  • Geef een volle prullenbak gemakkelijk digitaal door aan de gemeente. Daar zijn ze blij mee!
  • Ben je een gevorderde pasionado met een eigen schepnet en regelmatig een fietstas vol zwerfvuil? Top! Dan is de 'gevorderden' quiz echt iets voor jou.
  • Mis je een vraag? Stuur ons je ervaringen, vragen (en antwoorden, als je ze hebt), want we vullen de quizpagina graag aan met 'verse vis'!

Verdiep je in de Leidse grachten

Tellen van vissen kan op heel veel manieren, wel 11!
Onder water in Leiden leidt samen met bewoners gidsen op in o.a. de volgende methodes:

  • Langs de kant lopen, overdag
  • Zaklampvissen (langs de kant lopen als het donker is)
  • Dumpsterdiving (in de drijfvuilcontainer van de Uniper opgeviste kadavers veiligstellen en determineren)
  • Slootjescheppen XL (met specialisten op de kant én in het water)
  • Snorkelend (dat mogen alléén de projectleider en trainees met speciale toestemming van de gemeente Leiden en de waterpolitie)

onderwaterinleiden snorkelmonitoring kreeft
onderwaterinleiden zaklampvissen nick
onderwaterinleiden educatie leon beestje
onderwaterinleiden educatie rivierkreeft zwanger
onderwaterinleiden vissenmonitoring overdag
onderwaterinleiden zaklampvissen slootje
onderwaterinleiden zaklampvissen groep
onderwaterinleiden excursies stadsgrachten
onderwaterinleiden excursie slootjescheppen singel
onderwaterinleiden bakfiets

Voor elk wat wil(d)s

Na het meedoen aan een aantal verschillende excursies kan een bewoner zelf bepalen of hij of zij actief mee wil gaan vissenmonitoren voor het onderzoek. Daarin zijn ook een aantal 'functies' te onderscheiden:

  • Signaleerder (vanaf de kant signaleren of er vis zwemt, of er afval drijft e.d. en dat doorgeven aan de projectleider)
  • Monitorder (met een telformulier op pad en vissen gaan tellen, ook afval actief uit de grachten halen e.d.)
  • Excursieleider (alle bovendstaande functies incl. het rondleiden van groepjes mensen langs de kant, overdag en 's avonds)

onderwaterinleiden educatie leon-olsthoorn
verteringsstelsel-krab
beestenbende bockhorst drijfvuilvissen brug
verteringsstelsel-krab
wolhandkrabben 5nov
sep2018 doderuisvoorn taskforce
voorlichting daniel research
jun2018 dodesnoek meelfabriek
geert-spot-snoek grachten leiden groot
jun2018 dodebrasem scheluwbrug
geert-denise-kus snoek
beestenbende bockhorst drijfvuilvissen zwerfafval

Neem een virtuele duik in de Leidse grachten!

We tellen veel futen in Havenwijk-Zuid: een indicator dat het goed gaat met de vis- (en kreeften)stand!Al 26 soorten vis geteld in de Leidse grachten...and counting!

  • Bewoners van de Havenwijk voeren al sinds 2013 het Leidse KNNV-vissenmonitoringsonderzoek uit.
  • Wat dat opleverde aan onverwacht mooie onderwaterbeelden, zie je als je 'rondsnorkelt' op deze website.
  • Steeds meer bewoners - ook uit andere Leidse wijken - doen met ons mee en samen vinden we soms zelfs nieuwe soorten.
  • Dat kan omdat we voor het eerst in een nieuwe wijk onderzoek doen, of omdat er nieuwe exoten in al jarenlang onderzochte wijken opduiken, zoals de zwartbekgrondel.
  • De meest recent ontdekte soorten zijn de Kaukasische dwerggrondel (Fred), de Zeeprik (Alf) en de Spiering (Brigitte).

Schoonmaken en inventariseren van de grachten: Doe mee!

  • We vinden bij het schoonmaken van de grachten nogal eens opvallende zaken: een briefje van tien euro dat erin gewaaid is, een jonge snoek tussen het drijfvuil. Het loont om goed te kijken en op te letten.
  • Meedoen aan het onderzoek en opruimen van de grachten kan natuurlijk, zo kan je opschoonkano's lenen van partner Plastic Spotter.
  • Of wil je een keer mee zaklampvissen? Schijn je licht op de sterren in de grachten! Kijk op de kalender wanneer we weer gaan.
  • Kijk daarvoor op de activiteitenkalender en ook onder het menu 'Wat wil jij doen?'
  • Leer meer over (het voorkomen van) zwerfafval in en om onze grachten via de quiz

Voor wie houden we de grachten schoon en melden we olievlekken?

  • Een kunstrif: een bagagedrager van een fiets, diep in de modder, met zoetwatersponzen en mosselen trekt baarsjes aanVoor de vissen: de bewoners 'onder water',
  • Maar ook voor de bewoners 'boven water' - denk aan de watersporters, de watervogels en de schildpadden.
  • We laten het grofvuil dat niet in de weg ligt voor het bootverkeer op zijn plek liggen: dat is bijna altijd een kunstrif geworden en dient als begin van de circle of life onder water.

Schildpadden? Zitten die in de Leidse grachten?!

Flashlightfishing, just one of 10 methods we use to count fish

Flashlightfishing, just one of 10 methods we use to count fish

Their first American crayfish! (exotic species, though)

Their first American crayfish! (exotic species, though)

Would you believe this photo was taken in a canal?

Would you believe this photo was taken in a canal?

Our canals are full of (young) fish; at least 22 species!

Our canals are full of (young) fish; at least 22 species!

Handpicked media are invited to interview our team

Handpicked media are invited to interview our team

Missisippi slider turtles, at home in Leiden too

Missisippi slider turtles, at home in Leiden too

A bullhead (rivierdonderpad) saved by Nick

A bullhead (rivierdonderpad) saved by Nick

Trashurehunting in the canals, with unbelievable finds!

Trashurehunting in the canals, with unbelievable finds!

Nieuwsbrief

Steun ons grachtonderzoek en opschoonwerk

De vissenmonitors telden al 26 vissoorten. Jong en oud, ervaren en nieuw, iedereen brengt eigen expertise mee.
  Startdatum: Jan, 9 2023   Donors : 81
€2.900,00 Ontvangen
€5.000,00 Doel

Contact

"Onder water in Leiden" is onderdeel van "Aaf Verkade Adviseur Stadsgrachten"

Voor interviewverzoeken zie de contactpagina

Kijfgracht 12
2312 RZ Leiden
info@onderwaterinleiden.nl

KvK 64674487
BTW nummer NL163735694B01
NL47 Trio 0391068563 t.a.v. Verkade Stadsgrachten

Disclaimer - Algemene voorwaarden - Privacy

Kleurplaat nieuw + legenda!

Download de OWL kleurplaat + legenda in A3

Illustrator: Lisa Poot, Boostcartoon.nl