Lezingen en Presentaties

Zie de kalender hoe je kan deelnemen aan een activiteit van OWL

Eerdere lezingen, excursies, presentaties en tentoonstellingen 

• 16 oktober 2016, watertheater voor Vara's Vroege Vogels, live voor de radio-uitzending vanuit de Lakenhal (De Camp)
• 28 september 2016, watertheater voor de Josephschool en wethouder Dirkse i.h.k.v. het Verwonderpaspoort (Professorenwijk)
• 26 september 2016, watertheater voor de Josephschool i.h.k.v. het Verwonderpaspoort (Professorenwijk)
• 19 september 2016, presentatie Rapport Vissenmonitoring aan de KNNV afd. Leiden e.o. en wethouder Paul Dirkse (gemeente Leiden)
• 17 september 2016, Nacht van Kunst en Kennis (in de Hortusvijver, Pieters- en Academiewijk)
• 1 september 2016, presentatie in De Buurt over de Nacht van Kunst en Kennis (Stationswijk)
• 9 juli 2016, watertheater tijdens het fietsvissen met Jeugdboekhandel Silvester (Pieters- en Academiewijk)
• 24 juni 2016, excursie Vissenmonitoring in de Pieters- en Academiewijk
• 21 juni 2016, Midzomernachtfeest in de Hortus botanicus Leiden (Pieters- en Academiewijk)
• 14 juni 2016, presentatie "Freediving in de Leidse grachten: adembenemend!
  Voor LATV de Natuurvriend 
• 11 juni 2016, uitreiking prijzen voor de mooiste foto's van de opschoonactie in de PAL-wijk in de Old School
• 14 mei 2016, excursie met het Hoogheemraadschap en Water Natuurlijk in de Havenwijk 
• 7 mei 2016, presentatie in de Old School over de uitbreiding van OWL en KUG in de Pieters- en Academiewijk en Levendaal-West
• 20 april 2016, presentatie over Onder water in Leiden in de Pieters- en Academiewijk (tijdens de jaarvergadering/ALV van de wijkvereniging)
• 16 april 2016, Landelijke IVN-dag, bezoek aan Havenwijk-Zuid, presentatie over OWL en excursie vissenmonitoring, 
• (o.v.b.) 'Freediving in de Leidse grachten: Adembenemend!', wooncentrum Clingenbosch, Den Haag, 23 maart 2016 
• 14 november 2015 j.l., presentatie 'Freediving' in de Leidse grachten: adembenemend!', landelijke RAVON-dag in Nijmegen. Ik sprak over de succesvolle tentoonstelling Blik onder water in Leiden en het KNNV-project Vissenmonitoring in de Havenwijk. 
  Daar ontving ik tevens de stimuleringspijs 2015, om me de komende drie jaar te verdiepen in 'Grondels en ander grachtleven'. Meer informatie vindt u hier.
• van 5 t/m 27 september 2015 hebben de lokale vissenmonitors, biologen van Stichting RAVON geholpen met 'Blik onder water in Leiden 2015': veertien stadsgrachtenaquaria (dit keer met live bewoners!) werden gepresenteerd tijdens de AquaHortus-tentoonstelling. 
  Onze deelname volgde op uitnodiging van aquarium- en terrariumvereniging De Natuurvriend, die zelf ook ruim 480 bakken tentoonstelde met in totaal ruim 25 deelnemende organisaties uit binnen- en buitenland. Er zijn maarliefst ruim 15.000 bezoekers geweest!
• in juli 2015 heb ik in de grote vijver in de Hortus botanicus Leiden snorkelend de flora en fauna gemonitord. Daar werkte ik o.a. aan een Smoelenboek van de daar aanwezige vissen. Ook vissenmonitors Nick en Denzell (jeugd KNNV-leden) stonden het publiek te woord. Klik hier voor de Hortus-site.
• Het alomvattende en door vele instanties gesteunde wijk-, stads- en buurtproject 'Blik onder water in Leiden' heeft de Gouden Zwaluw 2015 gewonnen op 11 juni 2015. Extra bijzonder was de aanwezigheid, speech en cheque voor BOWL van wethouder Frank de Wit.
• Nov 2014 t/m mei 2015: een kleine fototentoonstelling in Huis op de Waard, gebaseerd op 'Blik onder Water in Leiden'.
• 24 maart 2015: aanwezig bij 'Wijktop 2015' (over te realiseren wijkinitiatieven i.s.m. de gemeente) met wethouder Marleen Damen, gemeente Leiden.
• 13 Maart 2015: lezing over het Project Vissenmonitoring, tijdens het symposium in Naturalis over de Visatlas Zuid-Holland, georganiseerd door Stichting RAVON.
• 23 januari 2015: Publicatie hoofdstuk 'Onder water in Leiden' in de Community Lover's Guide to Leiden, tijdens de nieuwjaarsreceptie van het Singelpark (locatie: Meelfabriek, Havenwijk-Zuid)
• Op 11 oktober 2014 presenteerden we Blik onder Water in Leiden tijdens het Duurzaamheidsevent in Level, Leiden. We beantwoordden vragen over Blik onder Water in Leiden, het project VM en Kat uit de Gracht en spraken o.a. weer uitgebreid met wethouder Frank de Wit over deze succesvolle wijkinitatieven.
• Gedurende de looptijd van de fototentoonstelling Blik onder water in Leiden (7 mei t/m 26 september 2014) waren in Kinderboerderij Merenwijk, Buurtcentrum de Pancrat en Buurtkamer De Meelbox mooie en informatieve borden te bekijken.
• Bij de satellietlocaties in de Havenwijk waren folders en kleurplaten af te halen halen over de fototentoonstelling, de excursies en het project Vissenmonitoring in Havenwijk-Zuid.
• Op 19 maart 2014 j.l. kon u stemmen in buurtkamer de Meelbox, middenin het vissenmonitoringsgebied. Daar stonden grote informatieposters over het project Vissenmonitoring en andere succesvolle wijkinitiatieven.
• Een lezing aan de KNNV afdeling Gouda, 22 januari 2014 over vissenmonitoring in de stadsgrachten.
• Deelname aan de Expertmeeting Deltaprogramma Klimaatbestendige stad op 12 december 2013 in Leiden.
• vrijdag 13 september 2013, een presentatie aan deelnemers van het 'Participatiedebat en expertmeeting burgerinitiatieven'. Georganiseerd voor de Vereniging van Nederlandse Gemeenten met als thema 'gemeenten overstag'. Bezoek aan o.a. de Havenwijk in Leiden, vanwege de vele succesvolle burgerinitiatieven zoals het Project Vissenmonitoring en Kat uit de Gracht. Klik hier voor meer informatie.
• TV uitzending Vroege Vogels op Ned.2, dinsdag 17 september 2013 tussen 19:20 en 19:55u.
• Op 21 mei 2013 tijdens de ALV van Huurdersvereniging Ons Doel (HOOD) een presentatie over 'Zelfredzaamheid in Havenwijk-Zuid'. Er werd veel aandacht worden besteed aan het Project Vissenmonitoring. Maar ook een aantal andere (succesvolle) biodiverse bewonersinitiatieven werden toegelicht. Klik hier voor de aankondiging van de lezing.
• Op 13 mei 2013 voor de bewoners van Ons Doel (Havenwijk-Zuid) e.a. geïnteresseerden een lezing over Vissenmonitoring in de Leidse grachten. Titel: "Vissen tellen en fietsen vissen in Havenwijk-Zuid: Een gezamenlijke vis(s)ie!”

• 26 maart 2013 voor de IVN, afdeling regio Leiden.

• 21 maart 2013 voor de KNNV, afdeling Leiden e.o.
• 4 februari 2013 voor Stichting de Leidse Rederij.
  Schippers en andere vrijwilligers kregen uitleg over de 'bewoners onder het wateroppervlak' en taskforce Drijfvuilvissen. Ook werd uitgelegd hoe de Leidse Rederij haar passagiers kan informeren over de stadsnatuur in de stadsgrachten, waardoor zij hun tochten varen. OWL overhandigde Peter Labrujere een ingelijste fotoposter met de 'bekendste individuen' uit het vissenmonitoringsonderzoek. Die poster hangt nu in het Havenkantoor van de Leidse rederij!

Kreeftachtigen

In de Havenwijk zijn tot op heden de volgende kreeftachtigen positief geïdentificeerd, met hulp van o.a. Bram Koese van Kenniscentrum EIS:

• De Chinese wolhandkrab, lees er hier meer over (Wikipedia). Hier vind je een recent artikel uit het magazine 'Kijk op exoten'.
• De zuiderzeekrab, lees er hier meer over (Wikipedia).
• De rode Amerikaanse rivierkreeft. Lees er hier meer over op Wikipedia.
• De gevlekte Amerikaanse rivierkreeft, lees er hier meer over (Wikipedia). Meer foto's onderaan deze pagina.

Rivierkreeftonderzoek

• Samen met Bram Koese zijn we in de zomer van 2012 op zoek gegaan naar de Amerikaanse rivierkreeft. Ze zitten inmiddels in heel Leiden.
• In maart 2014 vonden we de gevlekte variant ook in Havenwijk-Noord (rondom de Passantenhaven). Ze zitten inmiddels in heel Leiden.
• De komende jaren wordt verder onderzocht worden of de populatie in de wijk te beïnvloeden is door ze van mei-oktober structureel snorkelend weg te vangen.
• Ook wordt uitgezocht of er behalve de rode en gevlekte rivierkreeft, nog meer (onder)soorten leven.

Actueel: weinig dode en vervelde kreeften bij kasteel Duivenvoorde: wat kan de oorzaak zijn?

• "Ik zat te mijmeren over de 33 kreeften die we op 18 juli vingen en de ruim 80 die me te snel af waren:
  ik zag naast de halve dode (die IVN-Natuurgids Joke spotte aan het begin, met de oogjes er nog in), en een hele stinkie dode aan het eind van onze telronde, plus drie opgepeuzelde onder het meerkoetnest geen andere dode kreeften.
• Op zich kan dat prima. Maar feit is dat ik ook maar 1,5 vervelling heb gezien. Met zó’n groot aantal gevangen en gevluchte kreeften (> 110), verwachtte ik er meer. Althans: als ik het vergelijk met andere locaties.
• Een mogelijke reden kan zijn dat er weinig kalk zit in het water/de bodem, en dat ze volop hun eigen exuviae (afgeworpen huiden) opeten.
• Dat doen ze ook wel eens in het aquarium, als ze bij mij vervellen. Op zich denk je: bij zo’n kasteel met oude muren met antieke kalkmortel, zou er toch voldoende kalk moeten zijn?
• Of is ’t wat anders: vervellen ze gewoon erg weinig?
• Misschien worden ze gevangen (door meerkoet, aalscholver of mens) vóórdat ze vervellen (zie de drie subadulte kadavers onder meerkoetnest)? Ze vervellen meer dan een dozijn keer, hoor, dus dat lijkt me sterk. Maar goed, met die ervaren kreeftvangende meerkoeten, zou ’t wel een optie kunnen zijn.
• Of gaan we richting de denkroute van Dick en Eric: worden het er gewoon minder?
• wat ook zeer goed mogelijk is: is het zicht te slecht onder water, waardoor ik teveel bruin-rode halfdoorzichtige huiden misloop?
• Op andere locaties in Voorschoten zag ik wél beduidend meer vervellingen de afgelopen 2 maanden. Het zicht daar was vergelijkbaar (40cm max.).
• Hmm. Leuk sub-onderzoekje!"

Chinese Wolhandkrab

Hans Adema, deskundige bij Naturalis, licht het ontbreken van waarnemingen van de Chinese wolhandkrab in 2011 toe:

• "Wolhandkrabben zijn trekkers. Ze gaan als jonge krab vanuit zee naar de bovenloop van rivieren en trekken als volwassen krab in september en oktober weer naar zee om te paren, eieren te leggen en na het uitkomen van de larven te sterven.
• Het ene jaar zijn er meer dan het andere, daar zit een vreemde, nog niet verklaarde cyclus van 25 jaar in.
• Van heel algemeen, zeg maar een plaag vormend, tot zo goed als uitgestorven!
• In het land van herkomst erkent men deze cyclus nog niet en daardoor worden ze in rivieren van de Mekong met uitsterven bedreigd omdat ze ook in arme jaren gevist worden!"

 Voor meer informatie over krabben in Nederland, klik hier.

Grondels en ander grachtleven

Sinds 2013 wordt er structureel onderzoek uitgevoerd naar de rivierdonderpad in de Leidse Havenwijk.

UPDATE 2020

• Sinds 2020 is de rivierdonderpad niet meer gezien in de Havenwijk
• Alleen in de PAL-wijk is individu Bert nog gespot
• Het lijkt erop dat de donderpad uitgestorven raakt in Leiden
• Oorzaken hiervoor zijn o.a.: exoten, zoals de Amerikaanse rivierkreeft en Oost-Europese grondels (marmer- en zwartbekgrondel)

Algemene informatie t/m 2019

• Je kunt dit kleine visje het beste 's avonds spotten met een zaklamp, wanneer je langs de oever of kademuur loopt, of overdag, snorkelend met een zaklamp.
• Deze inheemse diersoort is beschermd en daarom opgenomen in de Flora en Faunawet.
• Let op: De diertjes mogen ten behoeve van het onderzoek alleen met een speciale vergunning gevangen worden! De projectleider vissenmonitoring heeft zo'n vergunning.
• In 2014 is bij excursies met hulp van bioloog Edo Goverse van St. RAVON een nieuwe populatie ontdekt, dit keer in Havenwijk-Noord (bij de Volharding/Lot en de Walvis).
• Verder komen ze voor in o.a. de Groenhazengracht, de Doelengracht, De Witte en de Zoeterwoudse Singel. Sporadisch spotten we één exemplaar elders (bijv. in de Oude Vest, bij de Morspoort of bij 't Kiekpad)

De rivierdonderpad is een beschermde soort: pilot in de Havenwijk

In 2015 is de marmergrondel in Havenwijk-Zuid via de snorkelmethode ontdekt

• Dit is een exotische grondel (uit Oost-Europa) en een geduchte concurrent van de rivierdonderpad, lees hier meer.
• Je kunt je aanmelden voor het bovenwateronderzoek via de activiteitenkalender
• Lees hier meer over de Rivierdonderpad op de site van Stichting RAVON, die de Havenwijkbewoners in Leiden via de Groen&Doen excursies opleidt tot onderzoekers.

Stimuleringsfonds RAVON subsidieert onderzoek t/m 2018

• Aaf Verkade, projectleider Vissenmonitoring van de KNNV afdeling Leiden e.o., heeft zich de afgelopen jaren extra ingezet om te onderzoeken in hoeverre de exotische grondels al zijn opgerukt in Leiden.
• Dan gaat het niet alleen om de marmergrondel, maar ook om de zwartkbek, kessler's en pontische stroomgrondel. In 2018 is de zwartbekgrondel dan ook (snorkelend) voor het eerst gesignaleerd in de Havenwijk, op twee locaties. In 2019 werd het verspreidingsgebied allengs groter. In 2021 lijkt er sprake te zijn van een heuse explosie van zwartbekken.
• Deze soorten zijn via het (door mensenhanden gegraven) Main-Donaukanaal naar West-Europa gekomen.
• Aaf werkt de komende periode aan een eindverslag over 'grondels en ander grachtenleven' in de Leidse grachten, dat door stichting RAVON gepubliceerd zal worden in het najaar van 2020 .

Taskforce Drijfvuilvissen

Vis het met ons (er-)uit!

• De 'Taskforce Drijfvuilvissen' werd in 2012 opgericht om het drijfvuilvissen structureler aan te pakken, vooral in het vaarseizoen.
• Ruim 9 jaar lang is er van maart t/m oktober driewekelijks met twee boten op drijfvuil gevist door Stichting de Leidse Rederij i.s.m. Visie-R. Mede vanwege COVID-maatregelen is dit in 2020 afgeschaald en tot onze spijt in 2022 gestopt. 
• Gelukkig heeft het team Plastic Spotter (aka de Grachtwacht) de klus overgenomen en zij varen zelfs elke week uit!

Onder water in Leiden: we vissen het er samen uit

• De blauwgroene visie van projectleider Aaf Verkade heeft gewerkt: in ruim 40 Leidse wijken wordt nu vaker grof- en zwerfvuil gemeld en door bewoners opgeruimd. Dit project leverde Aaf dan ook een ridderorde op in 2022!
• Individueel en met kleine groepjes wordt er vanuit Onder water in Leiden nog steeds met boten, kano's, schepnetten en grijpers aan het verminderen van waai- en drijfvuil gewerkt.
• Voor het melden van de diverse soorten vervuilingen in en om het water zijn handleidingen geschreven en ook voor het opruimen en melden van dierkadavers zijn richtlijnen gemaakt, omdat die inzicht geven in de biodiversiteit en knelpunten in waterwegen.
• Projectleider Aaf Verkade ruimt bovendien nog altijd als enige snorkelend afval van de bodem (met speciale toestemming) en leidt nieuwe stadssnorkelaars op.

Gezamenlijke vis(s)ie

• De afdeling Stedelijk Beheer van de gemeente Leiden voert het opgeviste afval af.
• Gijs Oud IJzer haalt door piraat-magneetvissers aan de kant geworpen ijzer op.
• Steeds meer bewoners sluiten zich als vrijwilliger aan en helpen zo op hun eigen manier mee onze straten en grachten schoon te houden. Dat kan safe en solo, lees hier verder.
• De Plastic Spotters hebben de kanovloot van Onder water in Leiden overgenomen en je vindt ze op deze pagina. Hier kun je je ook aanmelden om een keer mee te kanoën, suppen of langs de kant te helpen.

"Sinds 2012 zagen we we dat elke keer dat de 'Taskforce Drijfvuilvissen' actief was, er minder afval te scheppen viel. Dit steunde ons in ons vermoeden dat een structurele aanpak wel degelijk helpt."

Wil je meehelpen om de oevers en grachten schoon te houden?

• Voor steeds meer Leidenaars is het samen opruimen van zwerf- en drijfafval een échte hobby geworden. Zichtbare resultaten boek je al met een kwartiertje per week in je eigen straat of wijk!
• Het beschikbaar stellen van tientallen gratis schepnetten (dankzij subsidies van de gemeente Leiden) resulteerde de afgelopen tien jaar in een veel schonere leefomgeving voor mens en dier. 

Doe mee op eigen gelegenheid en in je eigen tempo

• Je kan op verschillende manieren aangetroffen zwerf- en drijfafval opruimen of melden bij de gemeente, hieronder vind je de handleiding afval melden van OWL.
• Als je bijhoudt hoeveel je opvist op een telformulier (klik om het op je pc op te slaan) dan geeft dat jou, Onder water in Leiden en de gemeente inzicht in de hoeveelheid afval in de grachten en hoe je bijdraagt aan het verminderen hiervan!
• Een leuke attentie is beschikbaar voor actieve opschoners!
• Suggesties voor verbeteringen van situaties met veel zwerf-, waai en drijfvuil zijn zeer welkom.

Ben je dat zwerfafval naast de containers ook zo zat?

• Wil je het overal waar je het in Leiden ziet staan direct kunnen weggooien maar werkt jouw containerpasje daar niet?
  Dan is de universele containerpas iets voor jou!
• Stuur een berichtje naar Aan de Slag (van de gemeente Leiden) en ze sturen een aanmeldformulier en pasje naar je op.

Welke vis zwemt daar?

Zeelt, brasem of karper gekiekt?

• Op deze pagina staan alle soorten die tot op heden door de vissenmonitors in Leiden zijn geteld.
• Wist u dat er wel twintig soorten karperachtigen voorkomen in Nederland? Dus welke karpersoort heb ik dan gefotografeerd of gefilmd?
• Ik heb veel gehad aan de Verkade-albums, tips van vissers en aan de boekjes en website van Sportvisserij Nederland (waar ik de meeste van de onderstaande illustraties vanaf haalde).

Aangetroffen waterdieren Onder water in Leiden 2011-2023

1. Aal (Europese aal/paling)
2. Baars
3. Bittervoorn
4. Blankvoorn
5. Bot
6. Brasem
7. Driedoornige stekelbaars
8. Kaukasische dwerggrondel (exoot uit Oost-Europa; Fred)
9. Karper (incl. schub- en spiegelkarper)
10. Kleine modderkruiper
11. Kolblei
12. Marmergrondel (exoot uit Oost-Europa)
13. Meerval (uitgezet; albino)
14. Pos
15. Rietvoorn (voorheen: ruisvoorn)
16. Rivierdonderpad
17. Snoek
18. Snoekbaars
19. Spiering (Brigitte)
20. Tiendoornige stekelbaars
21. Vetje
22. Winde
23. Zeelt
24. Zeeprik (beschermd; Alf)
25. Zwartbekgrondel (exoot uit Oost-Europa)

Kreeften en krabben (exoten)

1. Chinese wolhandkrab (Eriocheir sinensis)
2. gevlekte Amerikaanse rivierkreeft (Faxonius limosus; voorheen Orconectes limosus)
3. Rode Amerikaanse rivierkreeft, in Leiden ook bekend als 'Sjakie, de Fietspadkreeft' (Procambarus clarkii)
4. Zuiderzeekrabbetje (brak/zoet water)

Overige opvallende aquatische soorten ("bijvangsten" tijdens het monitoren)

• Langneus Steurgarnaal (brak/zoet water; Inge)
• Kleine watersalamander
• Watervleermuis